در فرهنگ های واژگان هنر از جمله دایره المعارف هنر، تالیف رویین پاکباز، نقاشی دیواری/دیوارنگاری عبارت است از نوعی نقش اندازی برای آرایش دیوار که ممکن است مستقیما روی دیوار اجرا شود یا به روش های دیگر برای نصب ماندگار روی دیوار تهیه گردد. پاکباز همچنین معتقد است که نقاشی دیواری می تواند دو بعدی یا سه بعدی باشد. در صورت پذیرفتن این تعریف ( صرف نظر از ریشه یابی این واژه و شرایط تاریخی پیدایش آن) با بازه ی نسبتا متنوعی از تکنیک ها، متریال، موضوعات و سبک ها مواجه می شویم که ویژگی اصلی آنها این است که قابل دیدن هستند و اساسا برای دیده شدن خلق شده اند. تصویر عینیت یافته بر دیوار هر چه که باشد یک رسانه است و رسانه پلی است برای ارتباط (حتی اگر تصویر کاملا انتزاعی یا تزئینی باشد). با این مقدمه می خواهم بر این نکته تاکید نمایم که آنچه بیش از هر چیز نقاشی دیواری را از نقاشی سه پایه ای جدا می کند اجرا یا نصب آن روی دیوار نیست، بلکه نوع مخاطبان آن و ارتباطی است که اثر با محیط و مخاطبش برقرار می کند (البته باید خاطرنشان ساخت در اینجا منظور نقاشی دیواری هایی است که از کثرت و تنوع مخاطب برخوردارند) .
با پذیرش ریسک ساده سازی مسئله، می توان به مواردی از اهمیت نقاشی دیواری در ادوار مختلف که نشان دهنده ی رابطه ی این رسانه با گفتمان غالب است، اشاره کرد. به عنوان مثال در دوره ی پادشاهی های باستان که همه ی کشور، از جمله فضاهای همگانی به شاه تعلق داشت، نقاشی دیواری شکوه، مشروعیت و قدرت سلطنت را نشان می داد تا گروه های دیگر را به تسلیم وادارد. این در حالی است که با همگانی تر شدن دین و اهمیت یافتن ادیان وحدت گرا و مردمی چون مسیحیت و اسلام موضوعات و حتی شیوه های اجرای دیوارنگاری تغییر اساسی یافتند و شاید بتوان گفت که این گسست معرفتی جایی بیش از دیوارنگاری قابل رویت نبوده است.
هر چند در دوران معاصر دیوارنگاره ها به لحاظ تعداد مخاطبان به هیچ وجه قابل قیاس با سایر رسانه های جمعی نیستند و تاثیرگذاری پیشین را ندارد، ولی باز هم اهمیت آنها، از میان تمامی کارکردهایی که نقاشی دیواری می تواند داشته باشد، در یک کارکرد ویژه است؛ عینیت یافتن غیر قابل چشم پوشی تصویر. می توان تلویزیون را خاموش کرد و از شبکه های اجتماعی اجتناب نمود ولی نمی توان با چشمان بسته در شهر تردد کرد. از طرفی، نقاشی دیواری بر خلاف نقاشی آتلیه ای که در فضای مخصوص خود نمایش داده می شود، به همراه سایر عناصر محیط دیده می شود، این عناصر می توانند کیفیت ارتباط را تقویت یا مخدوش نمایند. در نهایت این که در نقاشی دیواری چگونه نشان دادن حایز اهمیت است و اگر ارتباط هر یک از عناصر بصری تصویر با محیط بصری و مخاطبان احتمالی برقرار نشود، معضلاتی چون آلودگی بصری، تخریب هویت شهری و خشم و اعتراض گروه های اجتماعی را به دنبال خواهد داشت.

سمیرا رویان
۹۹/۶/۳